هلال ماه و ستاره

مئهران باهاري

سمبل ماه و ستاره (آي اولدوز) نشانه مسلمان و هم چنين ترك بودن متوفي است. پس از استقلال آزربايجان و با توجه به وجود هلال ماه و ستاره در پرچم اين كشور و هم چنين تركيه، اين سمبل بار هويتي ملي و سياسي جديدي پيدا نموده است. ستاره پنج گوش به همراه هلال ماه از دوران گٶك توركها سمبل تركان بوده و در سده هاي اخير با ظهور امپراتوري عثماني همچنين به سمبل اسلام تبديل شده است. ستاره هشت پر، سمبل تركان سلجوقي و همچنين برخي از اقوام و سلسله هاي ايراني باستان است. با توجه به تاثير پذيري عميق سلجوقيان از فرهنگ ايراني، محتمل است كه آنها ستاره هشت پر خود را از فرهنگ ايراني اخذ كرده باشند.

در سالهاي اخير همگام با بازگشت به هويت تركي و ترك تعصبات مذهبي، كاربرد سمبل ملي هلال ماه و ستاره در ميان تركان ايران و آزربايجان جنوبي در اعلاميه ها و سنگ قبرها و ... بسيار رايج شده است. به موازات آن، حساسيت مقامات و نهادهاي جمهوري اسلامي به اين سمبل نيز افزايش يافته است، تا چند سال پيش در مناره بقعه سيد حمزه در تبريز در كنار مقبره الشعرا هلال ماه و ستاره اي همانند هلال و ستاره مساجد تركيه و جمهوري آزربايجان وجود داشت. ولي اكنون از اين حلال و ستاره خبري نيست گويا نهادهاي دولتي جمهوري اسلامي، علامت ماه و ستاره موجود در مناره را احتمالا به اين دليل كه در پرچم هاي آزربايجان و توركيه نيز ماه و ستاره وجود دارد نتوانسته اند تحمل كنند.

در ايران، آزربايجان، تركيه و عراق برخي از تركان جعفري و علوي براي تاكيد بر هويت مذاهب خود از سمبلهاي خاص استفاده مي كنند. اين سمبلها كه عموما براي هر دو مذهب علوي و جعفري يكسان است، عبارتند از: نام بردن از اهل بيت (حض. محمد، علي، حسن، حسين و فاطمه)، نقش عباراتي مانند يا علي مدد و استفاده از شكل دست چپ به عنوان سمبل اين پنج تن. (گويا در اين دست، مچ خدا، انگشت بزرگ حض محمد، اشاره حض علي، ميانه حض فاطمه، انگشتري و كوچك حسن و حسين را تمثيل مي كند).

نكته قابل ذكر ديگر تاكيد تركان علوي (قزلباش و يا اهل حق) بر كاربرد زبان تركي در مزارها و مراسم ديني شان است. اين نكته بر خلاف فرهنگ شيعيان امامي مي باشد كه به شدت تحت تاثير فرهنگ مذهبي فارسها قرار دارند. نوشتن سنگ مزارها به زبان تركي در ميان تركان علوي آزربايجان حتي در دوره پهلوي نيز بسيار رايج بوده است. يكي از نمونه هاي اينگونه سنگ قبرهاي تركي را غلامحسين ساعدي در كتاب ايلخيچي خود ذكر كرده است:

بير پرى پئيكر٬ ملك صورتلينيندير بو مزار
گؤر نئجه خاكييله يئكسان ائيله ييبدير روزيگار!