قبیر آدرسی

نیگار خیاوی


بو اؤیکو دَه یه رلی اینسان
محمد پورموسی جنابلارینا تقدیم اولور.

ساعات قاباغیندا دوران قادینین الینده بیر شوشه گولاب و ایکی بوداق قیرمیزی قرنفیل وار. قاشقاباغی آجیغلی دئییل، دالقیندی. باشینین بدنینین حرکتلریندن تاکسی گؤزله ­یه ن آداملارا بنزَه ییر. قارا شالوار اﯙستوندن توند یاشیل قیسسا پالتو گئیینمیش.

تبریزده پاییزین سون گونلری قیشین زَلوو - زَلووو، قیشین پوفاپوفو دئمکدیر. ایلین بو چاغیندا بو شهَه رده قار دا یاغا بیله ر یاغیش دا. گونش شاخارکن شاختالی بیر گون ده اولا بیله ر، دونوق و بوز بیر گون ده. حتتا بیر گون ایچینده هاوانین نئچه حالی یاشانا دا بیله ر. بیزیم ناغیلیمیزا سئچدیيیمیز بوگون دونوق و بوز بیر گوندو. بئله بیر گونده عئینالی گؤرسه نه ­جک اولسا، مور چالار توند بوز رنگده گؤرونه ر.

ایکی آددیم ایره ­لیله ­ییب سول طرفه باخدی. باققال ماغازاسیندان گولابی آلدیقدا اللری تیتریر، گول ساتان قادیندان گوللری آلیب پولونو اؤده ­یه نده دالبادالا اودقونوردو. باشی گیجه ­لیردی. اَه ییلیب هانسیسا درینلیییه باخیرمیش کیمی آیاغینین آلتینا باخدی. آیاغینین آلتینین بوشلوغو اؤز آغیرلیغیندانیدی. اوزون سورَه ن بیر سوکوتون بوجاقلاریندان اؤزونو زورلا چکیب چیخارمیش کیمی ایدی. سوکوت. سوکوتون آنلامی ساواش اولمادیغی کیمی، تسلیم ده دئییل. سوکوتون ساواش و باریش کیمی بللی باشلی رنگی اولان بایراغی یوخ. بیر بایراق دیکله­دیب ده اونا بللی رنگ سئچمک لازیم، اصلینده.

میندی تاکسی­یا:" مشروطه خیاوانی!"
تاکسی آذر آیینین سوسقون خزللری آراسیندان یول آچاراق حرکت ائله ­دی. قاراقاباق آداملار قلمه­ لرین گوموشو گؤوده­ سیله بیرلیکده توولو توولو گؤزونون قاباغیندان اؤتوشدولر.

دامارلاری چیریم - چیریم چیرتلیردی. بوز بیلورلارین اوسته قاینار سو آچیلمیش کیمی ایدی. "گؤره ­­سه ن آداملار ائشیدیر بو سسلری؟ باغیشلایین اؤز الیمده ده ­یی. اؤز الیمده ده­ یی."

آلتمیش یاشلی بیر سوکوت بایراغینین اوجقاریندا دالغالانیردی. بو سوکوت بایراغینی ندنسه یالنیز چینارلار و قلمه­لرین باشیندا گؤروردو. بو چینارلار بو کؤهره ­لر، قوجامان کؤکلر سالمیش سوکوتلاردیر. بو چینارلار بو کؤهره­لر اون ایللر بویونجا گؤیه ردیکجه باشی قیریلیب آتیلمیشدی. گؤیه ردیکجه باشی قیریلیب آتیلمیشدی سوره ­کلی. گؤزه گؤرونه ن بوداقلاری قورودولموشدو. و آنجاق گؤزه گؤرونه ن بوداقلاری. لاکین بو چینارلارین و کؤهره­­ لرین گؤزه گؤرولمه­ یه ن حیصصه ­لری زامان اؤتدوکجه، باشدان قیریلدیقجا درینلره دوغرو کؤک آتاراق سارماشیقلانمیش، اﯙزو تورپاغا دوغرو زوغلانمیش، اﯙزو تورپاغا دوغرو گؤیه رمیشدی.

بیلیرسینیز صاباح نه گونودو؟ باشینی قالدیریب گؤیه باخدی. بوز بولودلار... بو بوز بولودلار ناغیلیمیزین هاواسینی آغیرلاتماق قصدیله ناغیللاردا گله ن سیمبولیک بوز بولودلار دئییل، دوغرودان دا بوز بولودلار گؤیده ایچ ایچه چیتَه نمیشدی او گون. مؤوسومو ایدی ده. هاوا یاغیم- یاغیم دئییردی.

"مشروطه خیياوانیدی خانیم!" سوروجو ایدی.
"بلی بلی، اللریز آغریماسین. بویورون!" و الینده دﯙرگه ­له ­دییی یوز تومن­لییی اوزالتدی سورﯙجویه. قاراقاباق آداملارین و ماشینلارین توستولو سیقناللاری آراسیندان آتلایاراق خيیاوانین ساغ الینه کئچدی.

آناسی گنج یاشیندا، پیشه­وری´­نین ماشین نئویسی اولموشدو بیر ایل. فیرقه باسیلدیقدان سونرا آسیب - کسدی دﯙشدوکده، خيیاوانلاردا دار آغاجلاری قورولموشدو. تیره ­بورانلار باشلانمیشدی. خیياوانلارداکی چینارلارا، قلمه ­لره باغلاییب دئموقراتلاری تیره­ بوران ائتمیشدیلر. "همن چینارلار، همن قلمه ­لر."

بئله اولونجا، گنج قیزین نیشانلیسی اونون هله ­لیک آراز´ین او تایینا کئچمه­ سینی مصلحت گؤرموشدو: " بیز بوردا قالیب هر شئیه قاتلاشمالییق. هر شئی دﯙزه له جک تئزلیکجه. قاییداجاقسان ائولنجه ­ییک"

آراز´ین قیراغیندا بئله ­جه ویداعلاشمیشدیلار. و جانلارینی گوناهسیزجا گؤتوروب آراز´ین او تایینا قاچیرانلارا قوشولوب کئچمیشدی او تایا.

"اؤزوندن موغایات اول! من ده اؤزومدن برک - برک موغایات اولاجاغام." پیشه­وری´­نین باش مدعی العمومو اولان نیشانلیسی، آراز´ین بو تاییندان او تایینا باغیریب بونو دا علاوه ائتمیشدی سؤزلرینه.

هرگون هر هفته ائعدام خبرلری آراز´ین او تایینا قاچانلارین دیلینین آلتیندا آرازدان کئچیردی. دسته - دسته ائعداملار. بیرگون ده گنج مدعی العمومون دارا آسیلما خبری آرازدان کئچیب گئتدی او تایا.

مشروطه خيیاوانینین اه وولي. قاراقاباق آداملارین و قاراقاباق ماشینلارین توستولو سیقناللاری آراسیندان خیياوانین ساغ الینه آتلادی. باشلادی اﯙزو گونئیه دوغرو آدیملاماغا. ايمامیيه قبریستانی!

ساعاتا باخدی، اﯙچ. پاییزین سون گونلرینین ساعات اﯙچو فرقلی اولور اوبیری ساعات اﯙچلرله. ایللاه کی آذر آیینین اییرمی­سینده.

قبریستانین هر ایکی قاپیسیندا بئش آلتی الی سیلاحلی ماًمور دایانمیش، آرخایین - آرخایین دانیشیب گولوردولر. اصلی قاپیدا دوران ماًمورلارین داها جیددی و سرت اولدوقلارینی دوشونه ره ک ایکینجی قاپییا دوغرو یؤنه لدی. بو ایکینجی قاپی اصلینده قاپی دئییل، یا دا بوگون قاپی ساییلمیردی. دوواردا قاپی کیمی آچیلمیش بیر گیره­ جکدی. بلکه داها قدیملرده اصلی قاپی بورایمیش. آمما هر ایکی گیر­ه­ جک قبریستانین ایچه­ ریسینه گؤره بیر آز یوکسه ک و بوتون قبیرلره موسللط بو یوکسه لتیده دوران کیمسه ایسته رسه، ایچه ریده دولاشان آداملاری راحاتجاسینا ایزلییه­ بیله ر. گئده - گئده قیرمیزی قرنفیللری چانتاسینا یئرله شدیرمه­یه چالیشدی. گولاب شوشه­سینی تاکسیده ایکن چانتاسینا یئرله شدیرمیشدی. نییه اونلاری گیزله تمک ایستیر، اؤزو ده بیلمیردی. اصلینده قبیر اوسته گئده ن آدامین الینده بو کیمی شئیلرین گؤرولمه­سی شک دوغوران اولا بیلمه ز. ماًمورلارین یانیندان سایمازیانا سوووشارکن اونلاردان بیریسی اونا ساتاشماق، سؤز آتماق قصدیله : "ساعت چنده خانوم؟" سوروشدوقدا دیکسیندی. اؤزونو قیوراق اله آلدی. قوندارما بیر تاًسسوفله: " ساآتیم یوخدو" دئدی. باشینی دیک توتوب همیشه­کی گلدییی قبریستان­میش کیمی آرخایین آدیملارینی مأمورلارین گؤزونه چکمک ایسته­دی. نییه گلدییینی خاطیرلادیقدا آرخایین آددیملاری داها قاییملاندی.

بو آن قبریستانا آیاق باسان بو قادین، آناسینین ایلک سئوداسیلا ماراقلاندیغی اﯙزوندن آزربایجان تاریخی اﯙزه رینده بیر هوسکار کیمی آراشدیرمالار یاپمیشدی. گیره­ جه ­یین اوچ آرالی پیلله­ سینی ائنه رکن ایچینده غورور، گئنیشلیک حیسسی دویدو.
بو قبریستان تاریخیمیزین بیر حیصصه­سی. زيیارتینه گلدییم قبیر تاریخیمیزین بیر حیصصه­سی. تاریخین بیر بؤلویو دانیلمیشدی.

ایندییه کیمی هرزامان قبریستاندان خوفلاندیغینا گولومسه ندی اؤزونه. باشینی دیک توتوب، اؤز الیله باسدیردیغی قبیرین زیيارتینه گئدیرمیش کیمی ایره لیله­دی. من بورانی اووجومون ایچی کیمی تانیرام، اؤز اؤزونه دئدی. دوردو و دوروشونا ائله گؤوَه نجلی بیر ژئس وئردی کی، سانکی اهل-ي قوبورون هامیسینا بیر یئرلی و شریکلی بیر صالاوات گؤنده­رمه حالیندادی. اصلینده آختاردیغی قبیره ده صالاوات گؤندرمه­یه گلمه­میشدی. بو شهَه رین قبریستانیندا اؤز گؤزویله بو قبیرین وار اولماسینی گؤرمک ایستیردی. غورورونون، گؤوَه نجینین تاریخینی آریردی. های کویلرین دیشیندا دوروب گئرچه کلری گؤرمک ایستیردی. و عجبا همین بو قبیرمییدی گئرچه ک؟ دونیانین هانکی نوقطه­سینده قبیر زيیارتینه گیزلیجه گئدیله ر؟ هانکی خوصوصیيتده اولان قبیر باشینا گیزلیجه گئدیله ر؟ کیملرین قبیری زيیارتینه گیزلیجه گئدیله ر؟ تاریخین بیر بؤلویو دانیلمیشدی.

هانکی طرفه چؤنمه­لییدی؟ آختاردیغی قبیرین آدرئسینی یازدیغی کاغیذا گؤز گزدیردی و گؤزونون بوجاقلارینداکی باخیشیلاریلا، یازدیغی آدرئسی و اؤزونون دوردوغو مؤوقئعی یوخلاماغا چالیشدی.

اؤیره­ندییی نم نیشانلارلا قبیرلرین آراسیندا دولانماغا باشلادی:
"او داش بینا وار ها، اوننان اون سیرَه م تئرمینالا ساری گئده رسه ن،" گئتدی.
"اوردان اون ایکی سیرَه م نيصف راها ساری،" گئتدی.
"دمیرچرچیوه­لی بیر قبیرین قونشوسودو. باشی گونبز کیمی."
باخدی. اوجور قبیرلر چوخیدی.
"دؤوره­سینه ساریمتیل یاشیل بئز چکیلیب. او آرادا آغاج یوخ. تکجه فيریدون´ون قبیری اوستونده بیر آغاج وار..."

سون ایکی اوچ ایل ایچینده آذر آیی­نین اییرمی بیری بئش اون نفر اورایا ییغیشیب، سس­سیز - سمیرسیزجه فيریدون´ین خاطیره­سینی عزیزله­میشدیلر. بو ایل ایسه بئله بیر شار سالینمیشدی کی، دؤولت نه­یین نه اولدوسونو باشا دوشوب و قبیر اوسته توپلاناجاق هر بیر ییغینجاغین قاباغینی آلماق ایستیر. بللی ایدی. الی سیلاحلی مامورلاری اورایا سیره ­لمکدن بللی ایدی. دئمک بیرگون ده قاباغا گئدیب و صاباح اوچون بورایا توپلانماق ایسته­یه نلرین گؤزونون اودونو آلماق گؤسته ریسیدی بونلارین هامیسی.
.
قبریستانا گله ن کیمسه، زيیارتینه گلدییی قبیرین یئرینی یاخشیجا تانیمالیدیر البتته. بس بو آختاریش نه دئمک؟ اؤزو ده اونون کیمی آوارا آوارا قبیرلرین آراسیندا گیجه­لیب قالماق، لاپ شکكه سالاندی. ائله بئله­سینه بیر قبیرین باشینا اَه ییلیب اوتوردو بیر نئچه دَه یقه. گئنه آیاغا قالخدی. باخدی مامورلارا. یوخ، او قده
ر ده پاپئی دئییلدیلر اونلار.

هانی، هارداسان
قبیر داشلارینین اوستونو اوخویا اوخویا اؤزونو ائله یؤنه لتدی کی، قاپیداکی مامورلاری دا راحاتجاسینا گؤره­ بیلسین. بیرآز اویانلیق بیرآز بویانلیق. هه اودورها، اوردا دؤوره­سینه یاشیل بئز چکیلمیش بیر قبیر گؤرونور.
یوخ. یوخدو. نئچه­نجی دؤنه اولاراق داش بینانین قاباغینا قاییدیب باشدان باشلادی. اون سیرَه م... اون ایکی سیرَه م...
بو یاخینلارداسان بیلیره م. بیر جوت قیرمیزی قرنفیل­نه ن قیزیل گول عطیری گتیرمیشه م سنه. باشیوی قالخیز بیر طرفدن منی سسله!

نئجه­ده راحات - راحات دولانیردی قبیرلرین آراسیندا. بوندان اؤنجه قبیریستاندان خوفلاندیغینا اؤزونه گولومسه ندی بیر داها. دیکسیندی. بیر داها باشلادی. وئریله ن نیشانلاری بوراخیب، باشلادی بیر به بیر قبیرلرین یازیسینی اوخوماغا... یوخ. یوخ. هئچ بیری. هئچ بیری.

آمما بورداسان. ایندی سکسن یئددی یاشین اولمالیدی. آلتمیش ایل او گوندن گئچیر. بیر طرفدن قالخ آیاغا شاخ - شاخ دئه کی، من دیری­یَه م و هله ده اییرمی یئددی یاشیندایام.
قبیر سیرره چیخیب گؤیلره چکیلمیش سانکی. قبریستان سس­سیز بیر اونودولموشلوق نننی­سینده باشینی داش بالیشلارا آتیب یاتمیشدی.

... دئییرلر ائعدام اولوندوغون سحه رین آخشامیندان حاماملانیب اؤزونو حاضیرلاییبمیشسان. گئیینیب گئچینیب فوقول تاخیبسان. پئنجک جئبیوه سول دؤشون اوسته قیرمیزی قرنفیل تاخیبسان. سحر آلاتورانی گلیب سنی آپاریبلار گولوستان باغی قاباغینا. بئله شَسلی، بئله دیک - دیک گئدیرمیشسه ن کی. گردَه ک اوتاغینا حاضیرلاشان بَه ی کیمین گئدیرمیشسه ن. شینلییینی غورورو آلتیندا اؤرت باسدیر ائله مک ایسته ­یه ن به­­ ی کیمین... ائله­سینه گئدیرمیشسه ن... بیلیرسه ن، آدیوی قیزیما گؤتورموشه م. اؤزونو گؤرسه ت منه. بیر یاندان سسین گلسین ! آدیوی قیزیما گؤتورموشه م... ائشیت بونو!

قبیرین آدرئسینی وئره ن تانیش" تاپا بیلمه­ سنه موسئیب آدلی بیر قبیرقازان وار اوندان سوروش. او دا هر آداما دئمه ز" دئمیشدی.

- باغیشلا عمی، فيریدون´ون قبیری هاردا؟
- فيریدون... تانیمیرام
موسئیب عمی´یه " من آلتمیش ایلدی اونو آختاریرام. نم نیشانین بوردا وئریبلر منه، من اونون نیشانلیسییام." دئمک ایستیردی. دییه­سه ن دئدی ده. بونو موسئیب عمی­نین کیچیلتديیی گؤزلریندن سئزدی. اﯙزونو دؤنده­ردی و اوجبوجاغینی گوجله تخمین ائده بیلدییی قبریستاندا آوارا باخیشلارینی سهمانا سالماغا چالیشدی.
نیشانلی. بو سؤزدن اؤزو ده دیکسینمیشدی. هاردان گلمیشدی آغلینا بو سؤز. او ساده­جه آلتمیش ایل بوندان اؤنجه وطن اوغروندا جانینی قوربان وئره ن بیر گنجین قبیر زيیارتینه­ گلمیشدی. آمما اؤزونو قوروقانلی قبیرلرین آراسیندا گؤرور، بوداقدان آسیلمیش یارپاق کیمین اَسیردی.

چانتاسینی آچیب باخدی.
سنه پای گتیرمیشه م، بیر بئله آنالیق قادینلیق، باجیلیق گتیرمیشه م سنه. نئجه قایتاریم اونلاری بیر ده اؤزومنه ن!
الینی بوغازی آلتینا سوردو. آسیلمیش ایگیتلرین ساللانمیش آیاقلاری آلتیندا دورموشدو سان کی. باش اؤرتوسونون دﯙیونونو بوشالتدی. هاوادا گؤزو قاباغیندا ائعدام کندیرلرینین ایلگه کلرینین لنگرله نمه­سی جانلاندی.

سَریلیب بو تورپاغا اوووج - اوووج باشا سووورماق گرک.... گئدیره م ساعآت قاباغیندا یانیق کیتابلارین کولونو باشیما سووورام.

الی گئتدی چانتاسینا. قرنفیللری سیخیب اَزدی. گولاب شوشه­سینی آلیب قاباغینداکی قبیرداشینا چیرپدی. بیر داها گؤز گزدیردی قبیرلره. سویوق تَر جانینا اوتوردو.

قبیری یوخا چیخارمیش اولسالار نئجه؟
باشی آغیرلاندی. ایچینه دونیا بویدا بیر دﯙیون دولاشمیشدی. سیخیملادیغی تورپاغی آغزینا تَپدی. قاباغینداکی قبیرین باشیندا اوتوروب، اﯙزونو سؤیکه­دی داشینا.

همین بو داشین آلتینداسان. هه بو داشین آلتینداسان. بو تورپاغین آلتینداسان. یا دا اوستونده دولانیرسان، منیم کیمین. هامی کیمین. بو قبیرلرین هامیسینین آلتیندا سن یاتیبسان. الی بوش دئییله م. بیر داها، بیر داها باشدان باشلییاجام.

آغزی قوپ قورویدو. تورپاغین دادی آغزیندا اؤلو دادی ایدی. توکه نمیش، باشلادی قاچماغا. مشروطه خیياوانینا دوغرو قاچدی. اَه ینینده بیر گؤزونه گلینلیک دونو واریدی، بیر گؤزونه قیویریق چینلی کفن. ماشینلاری، ماشینلارین توستولرینی باسا - باسا خیياوانین اوبیری الینه آتلادی. هله بوداقلاردان قوپمامیش یارپاقلار لام - لام دایانمیشدی. کوله ک اسمیر آمما نه­یسه هاوادا بیر عصبیلیک واردی. باشینی توکانلارین ایچینه اوزالدیب باغیردی: من گلین ´ه ه ه م ...
آیاقلارینی یئره چیرپدی: من فيریدون´ون یانیندان گلیره ه ه ه م...
جانینی قیرمیزی بیر اَسینتی تیتره­تدی. بیر ماشین تعمیرگاهی قاباغیندا تعمیرکار کیشییه، فيریدون سنسنمی؟ دئیه سوردو. تعمیرکار کیشی سایمادان چکیجینی دؤیوردو.
گولوستان باغی قاباغیندایدی. نفسی چیينیندن چیخیردی. تاکسی­یا ال قووزاییب باغیردی: من ايماميیه­ده ائنه­جه م...

تبریز.1384

يايين حاققي قورونور و بايقوش´وندور